Ontdek meer. Steeds weer.

Tweede Wereldoorlog

visual oorlog

Einde persvrijheid en opkomst verzet

Over de Tweede Wereldoorlog is ontzettend veel geschreven, maar wat stond er ten tijde van de oorlog eigenlijk in de krant? 

Tijdens de Duitse bezetting van Nederland, van mei 1940 tot mei 1945, werd de persvrijheid afgeschaft. De bezetter bepaalde wat er in de kranten geschreven werd. Kranten die zich niet aan de regels hielden kregen een tijdelijk publicatieverbod of werden helemaal verboden.

Er kwamen steeds meer nazibladen. Omdat de behoefte aan betrouwbaar nieuws en een kritisch tegengeluid groot was, ontstond er daarnaast een uitgebreide illegale pers.

Delpher bevat de grootste collectie Nederlandse oorlogskranten, van verzetskranten tot nationaalsocialistische bladen. Hieronder hebben we verschillende artikelen uit de oorlogsjaren voor je klaargezet. 

Ga vooral ook zelf op onderzoek uit in Delpher: je zoekt direct in de oorlogskranten via de zoekbalk bovenaan deze pagina. 

Inval Duitse leger op 10 mei 1940

Na een dreiging van vele maanden viel het Duitse leger op 10 mei 1940 Nederland binnen. De Nederlandse vliegvelden werden gebombardeerd, de voorste Nederlandse verdedigingslinie aan de IJssel en de Maas werd opgerold en Duitse parachutisten veroverden de bruggen bij Moerdijk, Dordrecht en Rotterdam. Ook probeerden zij de Nederlandse regering en de koningin gevangen te nemen. Onder druk van haar ministers vluchtte Wilhelmina naar Londen. Na vijf dagen ongelijke strijd bezweken de Nederlandse linies en werd de stad Rotterdam zwaar gebombardeerd. Nederland capituleerde en werd bezet.

Verzetskranten: opkomst van illegale pers

Direct na de bezetting kondigden de nieuwe autoriteiten een strenge censuur af. Er mocht in de krant niet kritisch over Hitler en nazi-Duitsland geschreven worden. Berichten van het persbureau D.N.B. moesten verplicht op de voorpagina. Omdat de behoefte aan betrouwbaar nieuws en een kritisch tegengeluid onder de bevolking groot was ontstond een uitgebreide illegale pers.

Bekijk hier de online tentoonstelling over verzetskranten

Censuur: over Jodenvervolging mocht niet geschreven worden

De Duitse bezetter wilde de Nederlandse bevolking graag tot het nationaalsocialisme bekeren. De eerste maanden leek de bezetting mee te vallen. Maar in het najaar van 1940 werden de eerste anti-Joodse maatregelen afgekondigd. In de Nederlandse kranten las je er echter niet veel over, want er mocht niet over geschreven worden. Alle praktische mededelingen en adviezen werden gepubliceerd in Het Joodsche Weekblad, dat onder streng Duits toezicht stond. Alleen in de illegale kranten was te lezen wat er écht gebeurde.

Arbeidsinzet en razzia's

Aangezien de oorlogsindustrie op volle toeren draaide en veel Duitse arbeiders als soldaat aan het front vochten, had Duitsland een groot tekort aan arbeiders. Daarom werden arbeiders uit andere landen gehaald, ook uit Nederland. Eerst op basis van vrijwilligheid, maar al snel werden mannen gedwongen te werk gesteld in Duitse fabrieken. Veel mannen probeerden onder deze Arbeidsinzet uit te komen met een doktersbriefje, of door ergens onder te duiken. Als gevolg daarvan ging de bezetter over tot razzia’s, om dwangarbeiders op te pakken.

Nationaalsocialistische bladen

Ook de Duitse bezetter en zijn Nederlandse medestanders hadden hun eigen kranten. Deze dienden ter verspreiding van het nationaalsocialisme of gaven het nieuws weer vanuit deze boodschap. Deze kranten zijn gedigitaliseerd en op Delpher beschikbaar voor onderzoek. Wel staat er een waarschuwing bij dat het hier nationaalsocialistische publicaties met gevoelige inhoud betreft.

Hongerwinter in 1944-1945

Tijdens de Tweede Wereldoorlog lag een groot deel van de internationale handel stil. Dat zorgde vanaf het begin voor problemen met de voedselvoorziening. Koffie, tabak, rijst, vlees, zuidvruchten en cacao; aan van alles was gebrek. Daarom werd al direct een distributiesysteem ingevoerd. Echter, na de mislukte Slag bij Arnhem ging dit het echt mis. De Nederlandse regering in Londen kondigde namelijk een spoorwegstaking af. Uit wraak weigerden de Duitse bezetters binnen Nederland voedsel te verspreiden. Als gevolg daarvan brak in de strenge winter van 1944-1945 in het westen van Nederland hongersnood uit. Deze periode staat bekend als de Hongerwinter en kende vele slachtoffers.

Vrijheid! Het Duitse leger geeft zich over op 5 mei 1945

Op 5 mei 1945 werd in Wageningen de overgave van het Duitse leger in Nederland getekend. Grote delen van het land waren voor die tijd al door oorlogsgeweld bevrijd. Eerst kwam het zuiden beneden de grote rivieren vrij. Later volgden het oosten en het noorden van het land. De opluchting van de bevrijding was groot. Bekend zijn de beelden van feestende en dansende mensen. Al drukte de Groningse editie van De Waarheid onze meisjes en vrouwen op het hart zich niet te laten meeslepen door “de roes van het ogenblik”. Zij moesten zich vooral niet teveel amuseren met de Canadese soldaten.

Wederopbouw na de oorlog verliep moeizaam

De euforie van de bevrijding duurde maar kort en de feestvreugde gold niet voor alle mensen. (Vermeende) collaborateurs werden opgejaagd, mishandeld en opgesloten. Daarbij waren grote delen van het land zwaar beschadigd. Duizenden burgers en militairen waren gesneuveld tijdens de strijd en bijna twee miljoen mensen waren ontheemd, gevlucht, gedeporteerd of opgesloten in kampen en gevangenissen. Zo’n 250.000 mensen (waaronder meer dan 100.000 Nederlandse Joden) keerden nooit meer terug. Na de oorlog probeerden de overlevenden hun levens - en het land - weer zo goed en zo kwaad als het ging op te bouwen. Maar de pijn en het gemis bleven – en blijven – velen achtervolgen.

Ook interessant

Over Delpher - link naar introductievideo

Over Delpher

Geïnspireerd door deze vondsten? Ga zelf op ontdekkingstocht in Delpher! Spit in miljoenen gedigitaliseerde teksten uit historische Nederlandse kranten, boeken en tijdschriften die je allemaal woord voor woord kunt doorzoeken. Of het nu gaat om de eerste Nederlandse krant uit 1618, de verslaggeving over de maanlanding of de uitslagen van een lokale voetbalwedstrijd, met Delpher maak je een reis door de tijd via de grote en kleine verhalen die afgelopen eeuwen de pers gehaald hebben.

Start nu je zoektocht in Delpher