Elsloose soldaten in Nederlands-Indië 1946-1950

De politionele acties (1947-1949) waren militaire operaties van Nederland in Indonesië tijdens de Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog. Het doel was om de onafhankelijkheid van Indonesië, uitgeroepen op 17 augustus 1945 door Soekarno en Hatta, te ondermijnen en de Nederlandse controle over de kolonie te herstellen. De acties hebben een belangrijke plaats in de Nederlandse en Indonesische geschiedenis vanwege hun politieke, militaire en morele implicaties. Pas op 27 december 1949 erkende Nederland de Indonesische onafhankelijkheid.

De militaire acties door het Nederlands leger werden uitgevoerd door dienstplichtige militairen, vrijwilligers en beroepsmilitairen. Maar liefst ca 100.000 dienstplichtigen werden naar Nederlands-Indië gestuurd. Zo ook jongemannen uit Elsloo, 48 in totaal.

We weten dat dienstplichtige Gus Cobben in oktober 1946 naar Indië vertrok (en pas in februari 1950 in Elsloo terugkeerde!!). Pie van Es was in elk geval in februari 1947 in Indië blijkt uit een brief. Uit de tekst op een foto blijkt ook dat Harrie Hermans in okober 1946 al in Indië was. Maar wij hebben verder geen zicht op Elsloonaren die in 1946 en 1947 naar Indië werden verscheept.

Over de Elsloose mannen die tijdens en na de tweede politionele actie dienden in 1948, 1949 en 1950 is wat meer bekend dankzij de 17 uitgegeven nummers van het "Contactblad Elsloo-Indië" die naar de dorpsgenoten in Indië werden opgestuurd. Het Historiehuis van de Maasvallei heeft die 17 edities in haar collectie. Het Contactblad bestond van maart 1949 tot en met augustus 1950 toen de laatste Elsloose militairen terug kwamen. We hebben gelezen dat in mei 1950 nog 15 Elsloonaren in Indië waren.

Bij "groeten vanuit Elsloo" wordt tweemaal vermeld (bij Hein Stijnen en Louis Thomassen) ook de groeten aan "vrouw en kind, aan gezin) En Jan en Joke Stijnen doen vanuit de tropen de groeten aan de schooljeugd in Elsloo. Was hun gezin ook in Indië?
Ook hebben we gelezen dat er militairen waren waarvan de dienstplicht voorbij was, maar die ervoor kozen om in Indië een burgerfunctie te gaan bekleden en niet direct naar Elsloo terug keerden. We lezen in de contactblaadjes dat men wel 30, 40 maanden in Indië diende! In totaal waren 48 Elsloose soldaten tussen 1946 en 1950 in Indië, blijkt uit het contactblad van juli 1950.

Jan van Es
Zover we hebben kunnen lezen is helaas één Elsloonaar in Indië om het leven gekomen, Jan van Es op 15 juni 1949. Hij wordt in het contactblad van juni 1949 herdacht. Zie afbeeldingen hieronder. 

Welke Elsloonaren waren in Indië?
In het laatste nummer van het Contactblad uit augustus 1950, worden een aantal Elsloose soldaten genoemd die in Indië gediend hebben. Maar die opsomming is niet compleet.
Samen met Guus Smeets uit Catsop komen we voorlopig tot de volgende namen:
1. Gus Cobben 2. Harie Dohmen 3. Lambert Engelen 4. Wim Haenen 5. B. Vaessen 6. Jac Vrancken 7. Sjeng Janssen 8. Hub "Ka" Fredrix 9. Lou Lemmens 10. Jules Lenaerts 11. Louis Meijers 12. Wim van Mulken 13. Sjef Reul 14. Jac Smeets 15. Hub Stijns 16. Louis Thomassen 17. Ger "Sjèrra" Visschers 18. Jo Peters 19. Jean Hendriks 20. Hein Stijnen 21. Pierre Bovens 22. Jan Thomassen 23. Harie Janssen 24. Hub Brorens 25. Thieu "van Jentrien" Fredrix 26. Tonny "Sammie" Martens 27. Harie Wouters 28. Hub Dohmen 29. Hub Beckers 30. H. Wauben 31. M.R. Muyters 32. Jan van Es 33. Sjef Gelissen 34. Wim Engelen 35. Frans Willems 36. Pie van Es 37. Huub "van de Nöl" Daemen 38. Pierre Thomassen 39. Harrie Hermans 40. Thieu Fredrix (Catsop) 41. Tjeu Diederen 432. Jan Martens

In de Contactblaadjes komen we ook de naam tegen van P. Ketels. Die krijgt pakketten gestuurd en groeten van Elsloonaren ofschoon vermeld wordt dat hij niet meer in Elsloo woont.
Verder komen we deze namen nog tegen in de "groeten" maar best kans dat dit geen Elsoose soldaten waren, maar familie of kennissen uit omringende dorpen, ze worden maar eenmaal genoemd:  Mathie Fredrix, Dolf Deelen, Jo Heutmekers, Jo Simons, Peter Wetzels, Mart Kremers (Stein)

Soldaten uit Catsop
Op de website "Catsop van Vreuger" ⇢ van Guus Smeets uit Catsop staan nog een aantal namen van jongens uit Catsop die in Indië waren en ook niet allemaal in de Contactblaadjes werden genoemd, te weten Wim Engelen, Frans Willems, Pie van Es, Harrie Hermans en Tjeu Fredrix. Zeker van Harrie Hermans, Gus Cobben en Pie van Es is bekend dat zij al in 1946 naar Indië vertrokken. Sommigen waren er langer dan 3 jaar en worden daarom in 1949 nog in de blaadjes genoemd. Anderen waren waarschijnlijk al voor maart 1949 weer terug in Elsloo en Catsop. Guus Smeets heeft hun verhalen mooi opgetekend en van fraaie foto's voorzien. Lezen !

+  "Catsop van Vreuger" Bezoek website Guus Smeets met artikel over de 8 mannen uit Catsop die in Indië dienden ⇢ 

+ Lees/download hier 17 nummers "Contactblad Elsloo-Indië" ⇢

Voor Kerstmis 1948 stuurde het plaatselijk bestuur van de Vereniging Oud Militairen de soldaten een Kerstpakket. Daarvoor haalde men in het dorp geld en goederen in natura op. En dat werd allemaal minitieus bijgehouden. Van scheermesjes en  talkpoeder tot fotorolletjes en sigaren.

+ Lees hier de Kerstbrief uit 1948, goederenlijsten en de lijst van Elsloonaren die toen in Indië dienden ⇢

Indië Comité Elsloo opgericht
Op 6 februari 1949 werd het "Indië Comité Elsloo" opgericht. Jan Peters uit de Kaakstraat 8 was voorzitter. Jan Geurts van de Stationsstraat 31 was penningmeester/secretaris. En de leden waren Jac Neutelings (Catsop), P. Copier (Terhagen), G. van Loenen (Kaakstraat), N. Houben (Koolweg) en P. Fredrix (Veestraat). Zij werden ondersteund door een wisselend gezelschap vrijwilligsters die maandelijks huis-aan-huis geld, leesboeken en goederen ophalen voor het Kerstpakket en een periodiek "Tropenpakket". Zo te lezen waren de mannen altijd tevreden over de welgevulde pakketten. Ze klagen regelmatig over het slechte eten in het Nederlands leger.

Vanaf maart 1949 stuurde men het Contactblad Elsloo-Indië op. In het eerste nummer uit maart 1949 lezen we overigens dat er eerder ook al een blaadje "Contact" bestond, maar dat was blijkbaar te duur geworden. Toen men van iedereen hoorde dat het opdoeken zo jammer was, werd besloten een nieuw blaadje uit te geven. Jan Schreurs van de Stationsstraat 33 was de maker van dit gestencild boekje.

Leuk om terug te lezen wat men in maart 1949 vanuit Elsloo deelde met de soldaten: visvangst in het kanaal, nog geen Elsloose schonen te zien bij de Duker, de spoorbrug in Terhagen is aan een zijde 50 cm verhoogd anders kon de electrische trein er niet onderdoor, de neergestorte "vliegmaschien" bij de Kniensheuvel wordt uitgegraven en Jan Geurts en Wim Leukel waren 25 jaar "op de Koel"
In elk nummer stond ook een sportrubriek geschreven door Pieke Fredrix uit de Veestraat; heel vaak ging die over Sjefke Janssen, de beroemde wielrenner uit Elsloo en over Haslou natuurlijk. Verder een vaste rubriek met de beste moppen in die tijd. En natuurlijk groeten van dorpsgenoten aan de mannen in Indië, waardoor je er achter komt wie op enig moment in Indië was. In enkele nummers ook stichtelijke woorden door pastoor Bertin of kapelaan Bours. We lezen ook dat in de kerk en kapel offerblokken staan; met de opbrengst worden Heilige Missen voor "de jongens" opgedragen. 

De laatste terugkeerders
Foto uit 1950 met de laatste militairen die terugkeerden uit Indië, dat moet in elk geval na juni 1950 zijn geweest. Want in het contactblad van die maand staat dat de volgende Elsloonaren in juni nog in Indië waren: G.H. Dohmen, G.H. Fredrix, Harie Wouters, Tonny "Sammie" Martens, Hub Brorens, Hein Stijnen, Louis Thomassen, M.R. Muyters, Sjeng Janssen en B. Vaessen.

Op de foto: 1 Huub Brorens 2 Huub Notten 3 Huub "Ka" Fredrix 4 pastoor Bertin 5 Harrie Wouters 6 Ton "Sammy" Martens 7 Sjang Peters 8 Rieka Verboort 9 Mien Geven 10 May Houben 11 Gerda Bours 12 Lies Bours 13 Til Peters 14 Wies Willems 15 Mien Hermans 16 Greet Bours 17 Annie Fredrix 18 Lies Franssen 19 onbekend ? 20 Til Hermans 21 Christien Beckers 22 Naard Houben ? 23 Jac Neutelings 24 Jan Geurts? 25 onbekend ? 26 Cor Engelen.
Op de foto staat ook Huub Notten in uniform, maar op het moment dat hij naar Indië zou vertrekken, werden de troepen terug getrokken en hoefde hij niet meer te gaan.
Foto en namen met dank aan Guus Smeets.

We hebben de volgende medewerkers/sters van het Indië-Comité in de blaadjes kunnen traceren: Mai Houben, Mientje Geven, Christien Beckers, Gerda Beckers, Tilla Lemmens, Treeske Haenen, Gerda Bours, Tilla Peters, Annie Fredrix, Lies Bours, Wieske Willems, Tilla Hermans, Gerda Fredrix, Bertha Franssen, Corry Engelen, Rika Verboort, Guda Meijers, Naart Houben, Jac Neutelings, Sjang Peters, Jan Geurts, Mart Daemen

Foto's hierboven Nationaal Archief, enkel ter illustratie; hebben geen betrekking op Elsloose militairen.

Achtergrond

• Na de Japanse capitulatie in 1945, aan het einde van de Tweede Wereldoorlog, riepen Indonesische nationalisten de onafhankelijkheid uit. Nederland weigerde dit te erkennen en wilde de kolonie behouden.
• De jaren 1945-1947 staan bekend als de Bersiap-periode, waarin gewelddadige conflicten tussen Indonesische strijders en (Indo-)Nederlanders, Molukkers en andere minderheden plaatsvonden.

De Politionele Acties

Er waren twee grote militaire operaties die door Nederland werden aangeduid als "politionele acties", een term die suggereerde dat het om interne ordehandhaving ging, terwijl het in feite grootschalige militaire offensieven waren:

1. Operatie Product (21 juli - 4 augustus 1947)
   • Nederland wilde strategisch belangrijke gebieden in Java en Sumatra heroveren.
   • Het resultaat was dat Nederland delen van de economische kerngebieden (plantages en olievelden) onder controle kreeg.
   • De VN dwong Nederland en de Republiek Indonesië tot een staakt-het-vuren.
2. Operatie Kraai (19 december 1948 - januari 1949)
   • Nederland voerde een tweede offensief uit, met als hoogtepunt de bezetting van de republikeinse hoofdstad Jogjakarta.
   • Dit leidde tot grote internationale verontwaardiging en druk, vooral vanuit de VS en de VN.

1. Dienstplichtige militairen
• Nederland had in die periode nog een systeem van dienstplicht.
• Veel jonge mannen die in de Tweede Wereldoorlog niet hadden gediend, werden na 1945 opgeroepen om hun militaire dienstplicht te vervullen.
• Een aanzienlijk deel van hen werd naar Nederlands-Indië gestuurd, vaak tegen hun zin. Velen waren onvoldoende getraind voor oorlogsomstandigheden.

Hoewel de Nederlandse bevolking over het uitzenden van dienstplichtigen sterk verdeeld was, kon het militaire optreden in Indië als zodanig wel rekenen op de instemming van een meerderheid van de Nederlanders. De tweede politionele actie bijvoorbeeld werd, blijkens een onderzoek van de publieke opinie, door 62% van de ondervraagden goedgekeurd en door 19% afgekeurd, terwijl een even groot percentage geen mening had.

2. Vrijwilligers
• Direct na de Tweede Wereldoorlog meldden zich ook vrijwilligers, vaak mannen met een militaire achtergrond uit het verzet, het voormalige KNIL (Koninklijk Nederlands-Indisch Leger), of de geallieerde strijdkrachten.
• Veel van hen voelden een sterke band met Nederlands-Indië en wilden "helpen" de kolonie te behouden.

3. Beroepsmilitairen
• Er waren ook ervaren beroepsmilitairen, zowel uit het Nederlandse leger als het KNIL.
• Deze militairen vormden vaak de kern van de militaire eenheden en waren beter getraind en bekend met de situatie in Nederlands-Indië.

Gevolgen

1. Internationale druk:
   • Wereldwijd kwam er felle kritiek op Nederland, vooral van de Verenigde Staten en de VN.
   • De VN stuurde een bemiddelingscommissie (de Commissie van Goede Diensten) die Nederland en Indonesië tot overleg dwong.
2. Soevereiniteitsoverdracht (1949):
   • Onder druk van de internationale gemeenschap en door het verzet van Indonesische strijdkrachten (o.a. TNI en guerrilla's) moest Nederland in december 1949 de soevereiniteit overdragen aan de Republiek Indonesië.
   • Alleen Nieuw-Guinea bleef onder Nederlandse controle tot 1962. 
3. Mensenrechtenschendingen:
   • Er vonden grootschalige oorlogsmisdaden plaats, waaronder executies van burgers (zoals het bloedbad van Rawagede in 1947).
   • Er werd jarenlang weinig aandacht besteed aan deze excessen, maar recent zijn er onderzoeken en erkenningen geweest. 

Nalatenschap

1. In Nederland:
   • De term “politionele acties” blijft controversieel. Tegenwoordig wordt erkend dat het een koloniale oorlog was.
   • Excuses zijn aangeboden aan Indonesië, en de regering steunde in 2022 een grootschalig historisch onderzoek naar de oorlog.
2. In Indonesië:
   • De acties worden gezien als een poging van een voormalige kolonisator om onafhankelijkheid te onderdrukken. Het conflict wordt vaak herinnerd als onderdeel van de bredere strijd voor nationale bevrijding.

De politionele acties waren dus een tumultueuze periode die diepe sporen heeft nagelaten in de betrekkingen tussen Nederland en Indonesië, en blijven tot op heden een onderwerp van discussie en herwaardering.

+ Wikipedia over Indonesische Onafhankelijkheidsoorlog 1945-1949 ⇢

+ Historiek.net over de aanloop naar de "politionele acties" ⇢

+ Kijk NPO serie "Onze jongens op Java" ⇢

+ NPO kennis Nederlands-Indië ⇢

+ (Onder)zoeken in Nationaal Archief (hell of a job!)- ⇢

+ Waarom noemde de Nederlandse regering deze oorlog "politionele acties"? ⇢

+ Oorlogsbronnen over "politionele acties" ⇢

+ Oorlogsverhalen over "politionele acties" ⇢

+ Catsop van Vreuger over de 8 mannen uit Catsop die in Indië dienden ⇢

+ Gedenkboeken, fotogallerij etc. op indiegangers.nl ⇢

+ Zeer uigebreid blog over Indië 1947-1950 ⇢

+ Veteranen Instituut ⇢

+ Duizend dagen Indië ⇢