Archief foute Nederlanders WOII zorgt voor veel ophef

Ondanks een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft minister Eppo Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) op 19 december 2024 toch besloten het gedigitaliseerde deel van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) toegankelijk te maken. Hij laat een tijdelijke voorziening instellen. Onderzoekers en familie van nabestaanden kunnen in de studieruimte van het Nationaal Archief (NA) in Den Haag onder voorwaarden onderzoek gaan doen in het gedigitaliseerde oorlogsarchief. Deze tijdelijke voorziening zal naar verwachting in het 1e kwartaal van 2025 gereedkomen.

Ophef
Er is de afgelopen twee weken veel ophef ontstaan over de online publicatie van een namenlijst door het Nationaal Archief. Deze lijst, samengesteld uit het Centraal Archief voor de Bijzondere Rechtspleging (CABR), bevat namen van personen die betrokken zouden zijn geweest bij collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Historici Erik van Rijsselt en Fred Cammaert noemen de publicatie een ernstige fout en waarschuwen voor de schadelijke gevolgen. Volgens hen bevat de lijst talloze onnauwkeurigheden en ontbreekt het aan de noodzakelijke context.

Fouten en gebreken
De CABR-archieven, waarin strafzaken tegen vermeende collaborateurs zijn vastgelegd, stammen uit de chaotische periode na de oorlog. Het archief werd oorspronkelijk alleen gebruikt door onderzoekers en was niet bedoeld voor openbaar gebruik. Op 6 januari 2025 erkende het Nationaal Archief dat de lijst fouten bevat. Namen van onschuldigen, zoals Joodse slachtoffers, verzetsmensen en personen die het slachtoffer werden van valse aangiftes, zijn erin opgenomen. Ondanks deze gebreken besloot het Nationaal Archief de lijst online te zetten, tegen de adviezen van experts in.

Een tijd van chaos en wraak
Direct na de bevrijding heerste een sfeer van afrekening. Politie en justitie hadden te maken met grote personeelstekorten, en veel werk werd overgenomen door onervaren of partijdige krachten. Dit leidde regelmatig tot onzorgvuldige registraties en foutieve conclusies. Veel dossiers bevatten slechts summiere informatie, getuigenverklaringen of ongefundeerde aangiftes. Sommige documenten kregen het stempel ‘Geen Nader Onderzoek’, wat betekent dat er geen verdere actie werd ondernomen. Hierdoor zijn talloze namen onterecht in het archief terechtgekomen.

Onverantwoordelijk handelen
Voordat de publicatie werd uitgevoerd, waarschuwden deskundigen voor de gevolgen. De index bevat niet alleen feitelijke fouten, maar mist ook de nodige context en uitleg. Het besluit om de lijst openbaar te maken – ondanks tegenstand van minister Bruins – wordt door critici onverantwoord genoemd. Volgens Van Rijsselt en Cammaert worden hierdoor duizenden onschuldigen onterecht gestigmatiseerd. Zo staan er bijvoorbeeld namen op van Joodse inwoners die tijdens de oorlog alles verloren, terwijl bekende oorlogsmisdadigers ontbreken.

Gebrek aan transparantie
Hoewel de namenlijst nu publiek toegankelijk is, blijven de volledige CABR-dossiers alleen in te zien via een formeel verzoek. Voor inwoners van Limburg biedt het Historisch Centrum Limburg in Maastricht mogelijk meer helderheid over de lokale context. Experts adviseren gebruikers om de informatie met uiterste voorzichtigheid te benaderen, gezien de vele valkuilen en tekortkomingen in de gegevens.

Conclusie
De publicatie van de CABR-namenlijst zonder adequate uitleg of verificatie is volgens critici een voorbeeld van nalatigheid. Wat bedoeld was als hulpmiddel voor archiefmedewerkers, is nu zonder context vrijgegeven, met alle gevolgen van dien. Betrokkenen roepen op tot meer zorgvuldigheid en pleiten voor aanvullende toelichtingen bij de openbaar gemaakte informatie. Voor wie in de lijst duikt, geldt een duidelijke waarschuwing: niet alles is wat het lijkt.

+ Lees verder op rijksoverheid.nl ⇢

+ Lees verder op historiek.net ⇢

In de pers begin december 2024:

"Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) bevat dossiers en documenten die tijdens en na de Tweede Wereldoorlog zijn verzameld over mensen die verdacht werden van collaboratie met de nazi's. Dit archief werd gevormd tijdens de naoorlogse bijzondere rechtspleging, een proces gericht op het vervolgen van Nederlanders die met de Duitse bezetters hadden samengewerkt. Denk aan mensen die lid waren van de NSB, de SS, of anderen die actief met de Duitsers collaboreerden, inclusief verraadplegers, verklikkers en economische profiteurs.

Het archief is tot nu toe beperkt toegankelijk geweest vanwege privacyoverwegingen, vooral omdat het om gevoelige informatie gaat over individuen en hun betrokkenheid bij oorlogsmisdaden of collaboratie. Onderzoekers, historici en journalisten konden al beperkte toegang krijgen, maar vanaf  2 januari 2025 wordt het hele CABR openbaar en online toegankelijk. Dit betekent dat iedereen de dossiers online kan inzien, wat kan leiden tot nieuwe inzichten in zowel individuele als collectieve gedragingen tijdens de oorlog.

Het publiekelijk openstellen van het CABR heeft veel debat opgeroepen. Sommige nabestaanden vrezen dat de openbaring van familieleden met mogelijk "foute" daden tot onrust of negatieve beeldvorming kan leiden. Aan de andere kant wordt het ook gezien als een belangrijke stap in het openbaar maken van de geschiedenis, waarmee de samenleving een vollediger beeld krijgt van wat er tijdens de oorlog is gebeurd. Historici en onderzoekers verwachten nieuwe ontdekkingen die kunnen bijdragen aan een completer begrip van de complexe periode van de Tweede Wereldoorlog en de nasleep daarvan."