In 1934 werd bij gelegenheid van de opening van het Julianakanaal ook een Gedenkboek uitgebracht van bijna 100 pagina's. Uitgevers waren het Algemeen Publiciteitskantoor Amsterdam en het Limburgsch Dagblad in Heerlen.

+ Je kunt het hier lezen/downloaden ⇢

Ondanks een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft minister Eppo Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) op 19 december 2024 toch besloten het gedigitaliseerde deel van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) toegankelijk te maken. Hij laat een tijdelijke voorziening instellen. Onderzoekers en familie van nabestaanden kunnen in de studieruimte van het Nationaal Archief (NA) in Den Haag onder voorwaarden onderzoek gaan doen in het gedigitaliseerde oorlogsarchief. Deze tijdelijke voorziening zal naar verwachting in het 1e kwartaal van 2025 gereedkomen.

Ophef
Er is de afgelopen twee weken veel ophef ontstaan over de online publicatie van een namenlijst door het Nationaal Archief. Deze lijst, samengesteld uit het Centraal Archief voor de Bijzondere Rechtspleging (CABR), bevat namen van personen die betrokken zouden zijn geweest bij collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Historici Erik van Rijsselt en Fred Cammaert noemen de publicatie een ernstige fout en waarschuwen voor de schadelijke gevolgen. Volgens hen bevat de lijst talloze onnauwkeurigheden en ontbreekt het aan de noodzakelijke context.

Fouten en gebreken
De CABR-archieven, waarin strafzaken tegen vermeende collaborateurs zijn vastgelegd, stammen uit de chaotische periode na de oorlog. Het archief werd oorspronkelijk alleen gebruikt door onderzoekers en was niet bedoeld voor openbaar gebruik. Op 6 januari 2025 erkende het Nationaal Archief dat de lijst fouten bevat. Namen van onschuldigen, zoals Joodse slachtoffers, verzetsmensen en personen die het slachtoffer werden van valse aangiftes, zijn erin opgenomen. Ondanks deze gebreken besloot het Nationaal Archief de lijst online te zetten, tegen de adviezen van experts in.

Een tijd van chaos en wraak
Direct na de bevrijding heerste een sfeer van afrekening. Politie en justitie hadden te maken met grote personeelstekorten, en veel werk werd overgenomen door onervaren of partijdige krachten. Dit leidde regelmatig tot onzorgvuldige registraties en foutieve conclusies. Veel dossiers bevatten slechts summiere informatie, getuigenverklaringen of ongefundeerde aangiftes. Sommige documenten kregen het stempel ‘Geen Nader Onderzoek’, wat betekent dat er geen verdere actie werd ondernomen. Hierdoor zijn talloze namen onterecht in het archief terechtgekomen.

Onverantwoordelijk handelen
Voordat de publicatie werd uitgevoerd, waarschuwden deskundigen voor de gevolgen. De index bevat niet alleen feitelijke fouten, maar mist ook de nodige context en uitleg. Het besluit om de lijst openbaar te maken – ondanks tegenstand van minister Bruins – wordt door critici onverantwoord genoemd. Volgens Van Rijsselt en Cammaert worden hierdoor duizenden onschuldigen onterecht gestigmatiseerd. Zo staan er bijvoorbeeld namen op van Joodse inwoners die tijdens de oorlog alles verloren, terwijl bekende oorlogsmisdadigers ontbreken.

Gebrek aan transparantie
Hoewel de namenlijst nu publiek toegankelijk is, blijven de volledige CABR-dossiers alleen in te zien via een formeel verzoek. Voor inwoners van Limburg biedt het Historisch Centrum Limburg in Maastricht mogelijk meer helderheid over de lokale context. Experts adviseren gebruikers om de informatie met uiterste voorzichtigheid te benaderen, gezien de vele valkuilen en tekortkomingen in de gegevens.

Conclusie
De publicatie van de CABR-namenlijst zonder adequate uitleg of verificatie is volgens critici een voorbeeld van nalatigheid. Wat bedoeld was als hulpmiddel voor archiefmedewerkers, is nu zonder context vrijgegeven, met alle gevolgen van dien. Betrokkenen roepen op tot meer zorgvuldigheid en pleiten voor aanvullende toelichtingen bij de openbaar gemaakte informatie. Voor wie in de lijst duikt, geldt een duidelijke waarschuwing: niet alles is wat het lijkt.

+ CABR ⇢

+ Oorlog voor de Rechter ⇢

+ Lees verder op rijksoverheid.nl ⇢

+ Lees verder op historiek.net ⇢

In de pers begin december 2024:

"Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) bevat dossiers en documenten die tijdens en na de Tweede Wereldoorlog zijn verzameld over mensen die verdacht werden van collaboratie met de nazi's. Dit archief werd gevormd tijdens de naoorlogse bijzondere rechtspleging, een proces gericht op het vervolgen van Nederlanders die met de Duitse bezetters hadden samengewerkt. Denk aan mensen die lid waren van de NSB, de SS, of anderen die actief met de Duitsers collaboreerden, inclusief verraadplegers, verklikkers en economische profiteurs.

Het archief is tot nu toe beperkt toegankelijk geweest vanwege privacyoverwegingen, vooral omdat het om gevoelige informatie gaat over individuen en hun betrokkenheid bij oorlogsmisdaden of collaboratie. Onderzoekers, historici en journalisten konden al beperkte toegang krijgen, maar vanaf  2 januari 2025 wordt het hele CABR openbaar en online toegankelijk. Dit betekent dat iedereen de dossiers online kan inzien, wat kan leiden tot nieuwe inzichten in zowel individuele als collectieve gedragingen tijdens de oorlog.

Het publiekelijk openstellen van het CABR heeft veel debat opgeroepen. Sommige nabestaanden vrezen dat de openbaring van familieleden met mogelijk "foute" daden tot onrust of negatieve beeldvorming kan leiden. Aan de andere kant wordt het ook gezien als een belangrijke stap in het openbaar maken van de geschiedenis, waarmee de samenleving een vollediger beeld krijgt van wat er tijdens de oorlog is gebeurd. Historici en onderzoekers verwachten nieuwe ontdekkingen die kunnen bijdragen aan een completer begrip van de complexe periode van de Tweede Wereldoorlog en de nasleep daarvan."

Vrienden van het Historiehuis van de Maasvallei in Elsloo

De Stichting Historiehuis van de Maasvallei kan niet zonder de steun van vrienden. Steun die bijdraagt aan het behoud en uitbreiding van de museumcollectie en ons Kenniscentrum. Een collectie die de leefwijze in de Maasvallei laat zien. Bezoekers vinden hier informatie en inspiratie over de geschiedenis, cultuur en het landschap van de Maasvallei, de dorpen en de inwoners.

Voor Uw jaarlijkse steun van 25,- euro krijgt U op vertoon van de vriendenpas gratis toegang voor 2 personen tot het museum.

Voor aanmelding KLIK HIER ⇢ 

Doet U ook mee?

Oud-secretaris en erelid Jan Pijpers overleden

Helaas is op 14 augustus 2024 Jan Pijpers op 86-jarige leeftijd overleden. Voorzitter Hugo Luijten schreef onderstaand in memoriam.

Na zijn vervroegd pensioen als ambtenaar bij de PTT werd Jan lid van de Heemkundevereniging Maasstreek. Na enkele jaren maakte hij samen met Louis Schreurs en Harry Rouvroye de overstap naar het Streekmuseum de Schippersbeurs, thans het Historiehuis van de Maasvallei.

Toegetreden tot het bestuur onder leiding van voorzitter Harrie Dobbelstein werd Jan in 1999 secretaris als opvolger van Wil Hensen. Met de opgedane vaardigheden en ervaringen als manager wist Jan van aanpakken. Het bestuur stond voor de taak om na dertig jaar het museum en de collectie te reorganiseren. De administratie en beheer van de collectie werden aangepakt, de tentoonstellingen werden gestroomlijnd in de tijd en gemoderniseerd en er werd een extra expositieruimte gecreëerd met aandacht voor ambachten en het beroep van mijnwerker. Steeds meer werd het nieuwe motto van het museum het leven in de Maasvallei.

Het bestuur werd verjongd en er kwam een conservator die door Jan onder de vleugels genomen werd op een wijze die onvergelijkbaar is zijn soort en een voorbeeld van personeelsbeleid genoemd mag worden. Ook de nieuwe bestuursleden kregen van Jan steun en het volle vertrouwen al bleef hij positief kritisch.

Het verjongde bestuur kwam in het begin van de 21 e eeuw voor een aantal uitdagingen te staan: voor de tweede keer moesten de tentoonstellingen op een nieuwe manier gepresenteerd worden. Met nieuwe media moest het verhaal van het leven langs de Maas opnieuw verteld worden. Daarnaast moest er ruimte gecreëerd worden voor de collectie van Harry Rouvroye waarin het verhaal van de Tweede Wereldoorlog verteld zou worden. Om deze veranderingen te kunnen realiseren ijverde het bestuur voor nieuwbouw die na veel verzet een feit werd.

Toen met de uitvoer van de plannen begonnen werd was het Jan die als een projectleider bijna dag en nacht aanwezig was. Hem ontging niets. Hij zorgde dat de werkzaamheden plaats konden vinden zonder dat er beschadigingen aan bestaande gebouwen of collectie plaats vonden. Hij was het aanspreekpunt voor de architect en de uitvoerder bij acute problemen. 

De nieuwe uitbouw mag gerust zijn levenswerk genoemd worden. Dat het bestuur besloot het buitenplein naar oud-voorzitter Harrie Dobbelstein te vernoemen, de jaren ’50 keuken naar Louis Schreurs en de zaal met de Tweede Wereldoorlog collectie naar Harry Rouvrouye was voor Jan vanzelfsprekend. Zij hadden immers veel voor het museum betekend…….

Groot was voor Jan de verassing dat de vierde zaal in de nieuwbouw naar hem werd vernoemd. Dat hij voor al zijn werkzaamheden voor het Historiehuis benoemd werd tot ere-bestuurslid maakte hem sprakeloos maar ook heel vereerd. Het bestuur deed alleen maar recht aan de grote betekenis van Jan voor het Historiehuis. Later bleek hoe verguld Jan was met deze onderscheiding.

Het tekent de mens Jan Pijpers: gevormd door zijn jeugd en zijn hardwerkende ouders ontwikkelde hij een groot plichtsbesef. Zijn baan als manager bij de PTT leerde hem om met respect met mensen om te gaan. Binnen de verenigingen waar Jan gefunctioneerd heeft kon iedereen goed met hem opschieten. Tegelijkertijd was hij van geboorte “eine stiefköppige Maaskentjer”. Dat hielp hem bij onrechtvaardigheden de hakken in het zand te zetten en op te komen voor de belangen en principes waar hij voor stond zonder daarbij de tegenpartij te frustreren of te beledigen. Je zelf op de borst kloppen hoort daar niet bij.

Enkele jaren geleden voelde Jan zijn krachten af nemen. Met pijn in het hart maar wetende dat het niet anders kon droeg hij het secretariaat over. Aanvankelijk bleef hij de bestuursvergaderingen bezoeken tot ook dat niet meer ging. De wereld om hem heen vervaagde maar Aelse en vooral het museum bleven zijn wereld.

Het bestuur en medewerkers van het Historiehuis van de Maasvallei gedenken Jan Pijpers met diep respect en zijn hem dankbaar voor zijn erfenis: een toekomstbestendig museum met een groep vrijwilligers die dankzij de geest van Jan als een vriendengroep opkomt voor het erfgoed van de Maasvallei.

We wensen Lidy, kinderen en kleinkinderen heel veel sterkte

Wie kent ze nog, de lantaarnopsteker, de mosselman, het dienstmeisje, de porder, de lorrenboer, de mollenvanger, de tabaksplanter, de walvisvaarder? Een ode aan verdwenen en vergeten Nederlandse beroepen, opgedoken uit het rijke filmarchief. 

Op vrijdag 12 mei 2023 is in Elsloo het kennis- en informatiecentrum over de Nederlands-Belgische Maasvallei officieel geopend.

Wethouder Gina van Mulken van gemeente Stein verrichtte de opening namens de Nederlandse oever. Namens de Belgische oever was dat Katrien Schaerlaekens, projectleider bij Regionaal Landschap Kempen en Maasland. Daarna konden de aanwezigen onder het genot van hapjes en drankjes het centrum bekijken. Het centrum zit in een aparte ruimte van het Historiehuis van de Maasvallei.

Bij de zeer geslaagde opening van het kenniscentrum van het Historiehuis van de Maasvallei lag de nadruk op de historie zonder grenzen. Zowel Nederland (Stein) als België (de Wissen) waren vertegenwoordigd. Dit was de start van een nauwe samenwerking zowel in het kader van historie als van toerisme. 

Foto Rob Oostwegel, De Limburger (embedded)

Ontmoeten, informatie en inspiratie
“Het kenniscentrum is heel toegankelijk. Het is een ontmoetingsplek waar mensen gratis kunnen binnenlopen en snuffelen. Met een belevingskamer, uitgebreide bibliotheek, minibioscoop en visuele en digitale presentaties. Bezoekers vinden hier informatie en inspiratie over de geschiedenis, cultuur en het landschap van de Maasvallei, de dorpen en de inwoners. Ook is er een koffiehoekje waar iedereen welkom is: van inwoners en ondernemers tot studenten, recreanten en toeristen”  aldus Marianne van Kan en Guus Peters, bestuursleden van Historiehuis van de Maasvallei.

LEADER Zuid-Limburg
Het Kennis- en informatiecentrum Maasvallei ontvangt een subsidie van LEADER Zuid-Limburg. LEADER is een Europees subsidieprogramma voor het ontwikkelen van het platteland. De Europese Unie, Provincie Limburg en de Zuid-Limburgse gemeenten stellen geld beschikbaar voor LEADER Zuid-Limburg. Voor dit project is dat gemeente Stein.
Daarnaast ontvangt het centrum financiële steun van het VSBfonds en Prins Bernard Cultuurfonds.
Andere samenwerkingspartners zijn Dorpsplatform Elsloo, Projectbureau Rivierpark Maasvallei, Stichting het Limburgs Landschap en Vereniging van Kleine Kernen Limburg.

Sjang Peters zaal
Tevens werd diezelfde middag een zaal in het museum vernoemd naar Sjang Peters, mede-oprichter en eerste conservator van het toenmalige Streekmuseum "De Schippersbeurs". Enkele van zijn kinderen hebben de opening verricht en de familie is terecht trots op dit postuum eerbetoon. 

Foto boven: hier werd Henri Schepers geboren, bij de ronde boog, Op de Berg 6 in Elsloo

Woensdag 4 mei 2022 is voor zijn geboortehuis Op de Berg 6 in Elsloo, het huidige Streekmuseum, een Stolperstein gelegd voor de Elsloose verzetsheld Henri Schepers.
Henri werd in Elsloo geboren op 21 december 1914 en op 18 augustus 1944 in de val gelokt en vermoord in Meerssen. Lees zijn verhaal hieronder.

De Stolperstein werd gelegd door zijn neven Jo Schepers en Paul Wouters. Naast toespraken door burgemeester Leurs-Mordang en streekhistoricus Guus Peters, werden ook enkele muzikale intermezzo's gespeeld door familieleden.
Het is overigens de eerste en tot dusver enige Stolperstein in Elsloo. U ziet zijn Stolperstein tussen de kinderkopjes langs de gevel van het museum, ter hoogte van het QR-bordje.

Op 23 april 2022 werd bij Beekstraat 22a in Meerssen, zijn woonadres in 1944, door het plaatselijk comité ook een Stolperstein voor Henri Schepers gelegd.

Foto's Pierre Reubsaet

De initiatiefnemers Paul Wouters (links) en Jo Schepers bij de Stolperstein van hun oom Henri Schepers (Foto: Monique Reubsaet-Wouters)

Onder de vleugels van het Euroregionaal Historisch Centrum wordt al sedert 2010 hard gewerkt aan de reconstructie van de bewoning in de 18e en 19e eeuw in onze streek, waaronder het oude Elsloo. Inmiddels is Elsloo al in kaart gebracht en zichtbaar op de website www.aezel.eu

De AEZEL- website https://aezel.eu is in maart 2023 vernieuwd en verbeterd. Naast een totale software-revisie zijn de keuze- en zoekmogelijkheden nu aanzienlijk verbeterd.
AEZEL biedt ook de mogelijkheid voor bijv. heemkundeverenigingen en particulieren om zelf verzamelingen (zoals audio-, foto-, film-, schilderijen-, tijdschriften-, boeken- en museale verzamelingen) en verhalen te plaatsen.

Je kunt op twee manieren zoeken, grofweg door op de website naar Geografie te gaan en vervolgens naar Minutenplans en kies daar de woonplaats, in dit geval Elsloo. Je kunt heel gedetailleerd inzoomen en kiest bijvoorbeeld voor het pand Maasberg 4 en je kunt zien hoe de kadastrale kaart in 1817 uitzag en middels het OAT zien wie daar in vorige eeuwen gewoond heeft! 

Maar je kunt ook gelijk gedetailleerd inzoomen via ZOEKEN, bijvoorbeeld "Janssen" in Elsloo en je krijgt dit resultaat >> 
Van daaruit kun je in de kaart klikken op de oranje gekleurde percelen en je krijgt de eigenaar en andere details anno 1842.
Interessant dat je ook kunt zoeken op beroep en je ziet waar bijvoorbeeld "schippers" woonden.
Ter oriëntatie staat in de kaart op de achtergrond standaard een topografische kaart met de actuele wegenstructuur, waarbij je kunt constateren dat in heel veel gevallen de oude veldwegen gevolgd zijn. Overigens kun je ook een andere achtergrond kiezen, zoals bijvoorbeeld een satelietkaart.

De kaart dateert uit 1817 - klik voor vergroting - het spoorweg tracé werd er in latere jaren aan toegevoegd

Voor dit project wordt als basis uitgegaan van de eerste kadastrale kaarten die reeds in 1817 getekend zijn maar pas officieel zijn geworden in 1842.
Hierop staat iedere perceel, huis, straat, beek en poel precies uitgetekend en genummerd. Hoe de bewoning in 1842 was, is exact omschreven in de bij die tekening horende Oorspronkelijke Aanwijzende Tafels, kortweg OAT's genoemd. 
In de loop van de tijd is daar natuurlijk vaak en veel veranderd. Dit is vastgelegd in Persoonlijke Kadastrale Leggers, PKL's genoemd. Hierin is opgetekend wat er met elk perceel is gebeurd in de loop van de tijd zoals; vererving, koop, verkoop, opdeling, samenvoeging, etc.. Door deze veranderingen zijn natuurlijk ook de oorspronkelijk tekeningen gewijzigd. Door in de computer deze veranderingen over te tekenen en daaraan de veranderingen van eigenaar etc. etc. te koppelen wordt zichtbaar gemaakt hoe in de loop van de tijd Elsloo van enkele straten en weinige woningen verandert in een welvarend en prachtig maasdorp.

Om dit project ook in Elsloo uit te voeren zijn de bestaande gegevens van OAT's,  PKL's en Stambomen (opgebouwd uit persoonsgegeven van vroeger) ingevoerd in computerbestanden en daarna gekoppeld aan de kadastrale tekeningen. Zo is de bewoning van Elsloo in 1842 toegankelijkheid en inzichtelijk gemaakt.

OAT uit 1842

Elsloo digitaal toegankelijk 
Zo zijn de gegevens van personen uit het verleden compleet beschikbaar in het “Stamboom Informatie Centrum Stein”. Ook alle OAT's zijn reeds gedigitaliseerd. Zelfs gegevens uit de tijd voor het kadaster (1757 tot 1800) zijn reeds toegankelijk gemaakt. Inmiddels zijn ook de PKL gegevens ingevoerd en de kadastrale kaarten van de jaren na 1800 ingetekend. Tientallen vrijwilligers hebben hier bijna een dagtaak aan, waaronder ook een aantal mensen uit Stein en Elsloo. 

Kijk ook eens op: 

> Alle Limburgers

> Nationaal Archief

> Cultuurhistorie Stein in kaart gebracht

> Historische Waardenkaart Stein

Een verdronken kasteel uit de middeleeuwen. Je kunt het virtueel bezoeken op de plek waar het ooit stond: in Elsloo. Daar staat een nieuw archeologisch speerpunt: een ijzeren speer in het landschap die als toegangspoort naar het verleden dient. Met een mobiele telefoon duik je in de geschiedenis van het verdronken kasteel en is het zelfs in 3D te bekijken. Je vindt het verdronken kasteel en de speer hier >

Het archeologische speerpunt 6 in Elsloo is een van de 10 nieuwe speerpunten over het leven aan de Maas, die deel uitmaken van de Archeo Route Limburg. Download de Archeo Route Limburg 2.0 app gratis in de App store of Google play.

Opening
Het Speerpunt werd op vrijdag 6 mei 2022 officieel geopend en in gebruik gesteld door wethouder Gina van Mulken. Voorafgaand werd in het Streekmuseum de geschiedenis van het kasteel en omgeving toegelicht door Ellen Vreenegoor (Rijksdienst Cultureel Erfgoed) en Guus Peters (streekhistoricus). De app die middels een QR-code aan het speerpunt verbonden is, werd ter plaatse uitgelegd door Joep Steinhage (Limburg Marketing) Tenslotte droeg Roos Smeets haar prachtig gedicht over de Maas voor.

Kasteel onder water
Ooit was kasteel Elsloo een imposant bouwwerk waarmee de heer van Elsloo zijn macht kon afdwingen. Hij oefende controle uit over de omgeving en vroeg tol aan passerende schepen op de Maas. Maar uiteindelijk won de rivier het van het kasteel. De Maas schoof langzaam op en het kasteel verdween onder water. Daar bevinden zich de resten nu nog steeds. 

Foto boven: de resten van het kasteel in het midden van de Maas.

Foto boven: de resten liggen precies op de grenslijn tussen Nederland en België
(met dank aan www.ooitaandemaas.be - embedded)

Foto onder: de resten van het verdronken kasteel in de Maas met op de achtergrond de in 2010 gesloopte buurtschap De Hal nabij Kotem op de Belgische oever. Aangemeerd ligt het inmiddels ook opgedoekte voetveertje Elsloo-Kotem.

Onderwaterarcheologen
In 2004 onderzochten onderwaterarcheologen de restanten. Die waren in de loop van de eeuwen aardig verspreid geraakt, ook door de aanleg van het Julianakanaal. Maar de gestapelde stenen met de mortel er nog tussen laten in ieder geval zien hoe indrukwekkend het kasteel van Elsloo ooit geweest moet zijn. Althans, voor wie onder water gaat kijken. Vanaf 6 mei kun je ook met droge voeten de geschiedenis van het kasteel beleven. Het nieuwe archeologische speerpunt biedt elke voorbijganger de kans om via augmented reality op zijn telefoonscherm het verdronken kasteel te ontdekken. Hierbij wordt een digitaal beeld – vaak een 3D animatie – over de werkelijkheid geplaatst. Je verrijkt (augment) de fysieke wereld met digitale informatie.

Meer over het verdronken kasteel oftewel de burcht in de Maas > https://elsloo.info/kasteel-van-elsloo/213-deel-1-de-oude-burcht-van-elsloo-in-de-maas

Onder: Het slot van Elsloo in de Mase gefallen. (detail kaart van Graafschap Rekem 1620)