In 1934 werd bij gelegenheid van de opening van het Julianakanaal ook een Gedenkboek uitgebracht van bijna 100 pagina's. Uitgevers waren het Algemeen Publiciteitskantoor Amsterdam en het Limburgsch Dagblad in Heerlen.
+ Je kunt het hier lezen/downloaden ⇢
Ondanks een waarschuwing van de Autoriteit Persoonsgegevens (AP) heeft minister Eppo Bruins (Onderwijs, Cultuur en Wetenschap) op 19 december 2024 toch besloten het gedigitaliseerde deel van het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) toegankelijk te maken. Hij laat een tijdelijke voorziening instellen. Onderzoekers en familie van nabestaanden kunnen in de studieruimte van het Nationaal Archief (NA) in Den Haag onder voorwaarden onderzoek gaan doen in het gedigitaliseerde oorlogsarchief. Deze tijdelijke voorziening zal naar verwachting in het 1e kwartaal van 2025 gereedkomen.
Ophef
Er is de afgelopen twee weken veel ophef ontstaan over de online publicatie van een namenlijst door het Nationaal Archief. Deze lijst, samengesteld uit het Centraal Archief voor de Bijzondere Rechtspleging (CABR), bevat namen van personen die betrokken zouden zijn geweest bij collaboratie tijdens de Tweede Wereldoorlog. Historici Erik van Rijsselt en Fred Cammaert noemen de publicatie een ernstige fout en waarschuwen voor de schadelijke gevolgen. Volgens hen bevat de lijst talloze onnauwkeurigheden en ontbreekt het aan de noodzakelijke context.
Fouten en gebreken
De CABR-archieven, waarin strafzaken tegen vermeende collaborateurs zijn vastgelegd, stammen uit de chaotische periode na de oorlog. Het archief werd oorspronkelijk alleen gebruikt door onderzoekers en was niet bedoeld voor openbaar gebruik. Op 6 januari 2025 erkende het Nationaal Archief dat de lijst fouten bevat. Namen van onschuldigen, zoals Joodse slachtoffers, verzetsmensen en personen die het slachtoffer werden van valse aangiftes, zijn erin opgenomen. Ondanks deze gebreken besloot het Nationaal Archief de lijst online te zetten, tegen de adviezen van experts in.
Een tijd van chaos en wraak
Direct na de bevrijding heerste een sfeer van afrekening. Politie en justitie hadden te maken met grote personeelstekorten, en veel werk werd overgenomen door onervaren of partijdige krachten. Dit leidde regelmatig tot onzorgvuldige registraties en foutieve conclusies. Veel dossiers bevatten slechts summiere informatie, getuigenverklaringen of ongefundeerde aangiftes. Sommige documenten kregen het stempel ‘Geen Nader Onderzoek’, wat betekent dat er geen verdere actie werd ondernomen. Hierdoor zijn talloze namen onterecht in het archief terechtgekomen.
Onverantwoordelijk handelen
Voordat de publicatie werd uitgevoerd, waarschuwden deskundigen voor de gevolgen. De index bevat niet alleen feitelijke fouten, maar mist ook de nodige context en uitleg. Het besluit om de lijst openbaar te maken – ondanks tegenstand van minister Bruins – wordt door critici onverantwoord genoemd. Volgens Van Rijsselt en Cammaert worden hierdoor duizenden onschuldigen onterecht gestigmatiseerd. Zo staan er bijvoorbeeld namen op van Joodse inwoners die tijdens de oorlog alles verloren, terwijl bekende oorlogsmisdadigers ontbreken.
Gebrek aan transparantie
Hoewel de namenlijst nu publiek toegankelijk is, blijven de volledige CABR-dossiers alleen in te zien via een formeel verzoek. Voor inwoners van Limburg biedt het Historisch Centrum Limburg in Maastricht mogelijk meer helderheid over de lokale context. Experts adviseren gebruikers om de informatie met uiterste voorzichtigheid te benaderen, gezien de vele valkuilen en tekortkomingen in de gegevens.
Conclusie
De publicatie van de CABR-namenlijst zonder adequate uitleg of verificatie is volgens critici een voorbeeld van nalatigheid. Wat bedoeld was als hulpmiddel voor archiefmedewerkers, is nu zonder context vrijgegeven, met alle gevolgen van dien. Betrokkenen roepen op tot meer zorgvuldigheid en pleiten voor aanvullende toelichtingen bij de openbaar gemaakte informatie. Voor wie in de lijst duikt, geldt een duidelijke waarschuwing: niet alles is wat het lijkt.
+ CABR ⇢
+ Lees verder op rijksoverheid.nl ⇢
+ Lees verder op historiek.net ⇢
In de pers begin december 2024:
"Het Centraal Archief Bijzondere Rechtspleging (CABR) bevat dossiers en documenten die tijdens en na de Tweede Wereldoorlog zijn verzameld over mensen die verdacht werden van collaboratie met de nazi's. Dit archief werd gevormd tijdens de naoorlogse bijzondere rechtspleging, een proces gericht op het vervolgen van Nederlanders die met de Duitse bezetters hadden samengewerkt. Denk aan mensen die lid waren van de NSB, de SS, of anderen die actief met de Duitsers collaboreerden, inclusief verraadplegers, verklikkers en economische profiteurs.
Het archief is tot nu toe beperkt toegankelijk geweest vanwege privacyoverwegingen, vooral omdat het om gevoelige informatie gaat over individuen en hun betrokkenheid bij oorlogsmisdaden of collaboratie. Onderzoekers, historici en journalisten konden al beperkte toegang krijgen, maar vanaf 2 januari 2025 wordt het hele CABR openbaar en online toegankelijk. Dit betekent dat iedereen de dossiers online kan inzien, wat kan leiden tot nieuwe inzichten in zowel individuele als collectieve gedragingen tijdens de oorlog.
Het publiekelijk openstellen van het CABR heeft veel debat opgeroepen. Sommige nabestaanden vrezen dat de openbaring van familieleden met mogelijk "foute" daden tot onrust of negatieve beeldvorming kan leiden. Aan de andere kant wordt het ook gezien als een belangrijke stap in het openbaar maken van de geschiedenis, waarmee de samenleving een vollediger beeld krijgt van wat er tijdens de oorlog is gebeurd. Historici en onderzoekers verwachten nieuwe ontdekkingen die kunnen bijdragen aan een completer begrip van de complexe periode van de Tweede Wereldoorlog en de nasleep daarvan."
In november 2024 ontvangen we een e-mail van Rob van der Salm uit Maassluis. Hij vraagt of we interesse hebben in zo'n 90 foto's, gemaakt tussen 1930 en 1934, tijdens de aanleg van het Julianakanaal. Natuurlijk hebben we daar interesse in!
Zijn overgrootvader, Goosen van der Salm (1879-1965, opzichter bij Rijkswaterstaat) liet deze foto's destijds afdrukken van de originele glasplaten. Dit was een fototechniek van uitzonderlijke kwaliteit, die in opdracht van Rijkswaterstaat werd gebruikt.
Tot onze grote vreugde doneert Rob van der Salm de foto's aan het Historiehuis. Hartelijk dank daarvoor!
Op 3 december hebben we de foto's ontvangen: erfgoedmateriaal van de hoogste orde voor de inwoners van de Maasvallei.
Het lijvige woordenboek (429 pagina's) De Platte Aelsenaer is nog steeds te koop in het museum; nu voor slechts Euro 10.
Deze "diksjenaer van 't Aelser plat oet de jaore 1940-1950 en vreuger" -geschreven door Jo Cobben- draagt bij aan de instandhouding van de streektaal, ook voor het nageslacht en is een must in elke Elsloose boekenkast (en daarbuiten voor Oud-Elsloonaren)
Neem eens een kijkje op archieven.nl ⇢ Daar kun je honderden kilometers archiefmateriaal doorzoeken.
Op de zoekterm "Elsloo" vind je meer dan 400 resultaten⇢
• Elke provincie in Nederland heeft een Regionaal Historisch Centrum. Hier liggen de archieven die op regionaal niveau het bewaren waard zijn. Denk aan die van maatschappelijke organisaties, de burgerlijke stand, rechtbanken en de Kamer van Koophandel. Website Regionaal Historisch Centrum Limburg ⇢
• Cultuurhistorische Waardenkaart gemeente Stein ⇢
Klik op legenda en schakel alle lagen uit. Zo kun je makkelijk de lagen aanvinken die je wil bekijken. Links onderin staat een kleine plattegrond. Door hierop te klikken, kun je kiezen voor een satelliet- of straatweergave. Op die manier zijn ook de straten en straatnamen zichtbaar.
• Een andere interessante bron is het nationaalarchief.nl ⇢ waar je een gigantische hoeveelheid foto's, kaarten, prenten etc. kunt vinden.
Let op: als je een foto download staat erbij vermeld welk gebruik toegestaan is. Er zijn best veel foto's waar copyright op rust; lees hierover meer ⇢
• Grootste Nederelandse archief op gebied van pers- en documentairefotografie vind je op Collectie Spaarnestad ⇢
• Geïnterresseerden in de Tweede Wereldoorlog krijgen vele uren om op de Beeldbank WO2 ⇢
• Oude kranten, tijdschriften en boeken vindt je op Delpher ⇢
Een leuke website om eens doorheen te struinen is die van het CBG (Stichting Centraal Bureau voor Genealogie)
+ Hét centrum voor familiegeschiedenis, klik hier ⇢
Het CBG|Centrum voor familiegeschiedenis is in 1945 opgericht om het stamboomonderzoek en daarmee verbonden wetenschappen te bevorderen.
De Stichting Historiehuis van de Maasvallei kan niet zonder de steun van vrienden. Steun die bijdraagt aan het behoud en uitbreiding van de museumcollectie en ons Kenniscentrum. Een collectie die de leefwijze in de Maasvallei laat zien. Bezoekers vinden hier informatie en inspiratie over de geschiedenis, cultuur en het landschap van de Maasvallei, de dorpen en de inwoners.
Voor Uw jaarlijkse steun van 25,- euro krijgt U op vertoon van de vriendenpas gratis toegang voor 2 personen tot het museum.
Voor aanmelding KLIK HIER ⇢
De huisnummers Op de Berg 6 en 7 vormden ooit één geheel welk door de inwoners “de Schippersbeurs” werd genoemd. Het linker gedeelte (met huisnummer 6) is op enig moment afgesplitst en is nu onderdeel van het Historiehuis van de Maasvallei. Het rechtergedeelte met huisnummer 7 is nu een woonhuis.
In 1618 bouwde de rijke Maasschipper Jan Conincx dit monumentale pand op de onderbouw van het vakwerkhuis, waar Trijn Custers haar herberg had. Dit gebeurde in de Maasstijl welke zich kenmerkt door het gebruik van hardsteen, mergel en baksteen. Het linker gedeelte is in de laatste eeuwen diverse malen verbouwd, maar altijd in een sobere Maasstijl gebleven. In de gevel zijn diverse bouwfases in de steenzetting zichtbaar.
Links met de rood-groene luiken huisnummer 6, onderdeel van het Historiehuis van de Maasvallei. Rechts met de rood-gele luiken het woonhuis met nummer 7 dat door de inwoners "De Schippersbeurs" wordt genoemd. (foto Guus Peters)
Elsloo heeft een rijk schippersverleden. Rond 1600 herbergde het dorp een tiental schippers/handelaren die ruime panden bewoonden waarvan nog enkele in de omgeving van de Schippersbeurs zichtbaar zijn. Zij voeren met hun schepen tussen het economisch bloeiend Luik en de stapelplaats van het opkomende Holland, Dordrecht. In de kleinere witte huizen links van het complex woonden lijndrijvers, scheepsknechten en vissers. Samen vormden ze een schipperskwartier in het dorp.
In de 18e eeuw trad het verval in de Maasvaart in. Met name de hoge tolheffing langs de Maas zorgde ervoor dat de Luikse en Hollandse handelaren nieuwe wegen over land zochten voor hun handel.
De Schippersbeurs raakte in verval, werd opgedeeld, als (tijdelijke) woning gebruikt en er was op enig moment een café in gevestigd.
Lambert Gouder de Beauregard met zijn vrouw Mechtildes Lemmens voor de Schippersbeurs. Lambert (1890) en Mechtildis (1883) trouwden op 21 juli 1911 in Elsloo.
In de jaren ’50 van de vorige eeuw was het einde nabij totdat de onderwijzer Habets het pand nummer 7 kocht en restaureerde. De Stichting Streekmuseum had de panden nummer 4 en 5 sedert 1959 in eigendom, maar heeft die later aan de gemeente Elsloo overgedragen die vervolgens voor restauratie zorgde. De gemeente kocht in de 70-er jaren ook pand nummer 6 en liet dat grondig restaureren.
De drie panden zijn sedert de gemeentelijke herindeling in 1982 in eigendom van de gemeente Stein en zijn een onderdeel van achtereenvolgens Streekmuseum De Schippersbeurs, later Streekmuseum Elsloo en sedert 2021 Historiehuis van de Maasvallei. In de jaren ’70 wordt de oude dorpskern tot beschermd dorpsgezicht verklaard waarin De Schippersbeurs het beeld domineert.
Voor meer informatie over de historie van Elsloo nodigen wij u uit voor een bezoek aan het museum van het Historiehuis van de Maasvallei.
+ Alle Rijksmonumenten in Elsloo ⇢
Klik op een foto om de lightbox te openen en door de foto's te bladeren.
Wie kent ze nog, de lantaarnopsteker, de mosselman, het dienstmeisje, de porder, de lorrenboer, de mollenvanger, de tabaksplanter, de walvisvaarder? Een ode aan verdwenen en vergeten Nederlandse beroepen, opgedoken uit het rijke filmarchief.
Op vrijdag 12 mei 2023 is in Elsloo het kennis- en informatiecentrum over de Nederlands-Belgische Maasvallei officieel geopend.
Wethouder Gina van Mulken van gemeente Stein verrichtte de opening namens de Nederlandse oever. Namens de Belgische oever was dat Katrien Schaerlaekens, projectleider bij Regionaal Landschap Kempen en Maasland. Daarna konden de aanwezigen onder het genot van hapjes en drankjes het centrum bekijken. Het centrum zit in een aparte ruimte van het Historiehuis van de Maasvallei.
Bij de zeer geslaagde opening van het kenniscentrum van het Historiehuis van de Maasvallei lag de nadruk op de historie zonder grenzen. Zowel Nederland (Stein) als België (de Wissen) waren vertegenwoordigd. Dit was de start van een nauwe samenwerking zowel in het kader van historie als van toerisme.
Foto Rob Oostwegel, De Limburger (embedded)
Ontmoeten, informatie en inspiratie
“Het kenniscentrum is heel toegankelijk. Het is een ontmoetingsplek waar mensen gratis kunnen binnenlopen en snuffelen. Met een belevingskamer, uitgebreide bibliotheek, minibioscoop en visuele en digitale presentaties. Bezoekers vinden hier informatie en inspiratie over de geschiedenis, cultuur en het landschap van de Maasvallei, de dorpen en de inwoners. Ook is er een koffiehoekje waar iedereen welkom is: van inwoners en ondernemers tot studenten, recreanten en toeristen” aldus Marianne van Kan en Guus Peters, bestuursleden van Historiehuis van de Maasvallei.
LEADER Zuid-Limburg
Het Kennis- en informatiecentrum Maasvallei ontvangt een subsidie van LEADER Zuid-Limburg. LEADER is een Europees subsidieprogramma voor het ontwikkelen van het platteland. De Europese Unie, Provincie Limburg en de Zuid-Limburgse gemeenten stellen geld beschikbaar voor LEADER Zuid-Limburg. Voor dit project is dat gemeente Stein.
Daarnaast ontvangt het centrum financiële steun van het VSBfonds en Prins Bernard Cultuurfonds.
Andere samenwerkingspartners zijn Dorpsplatform Elsloo, Projectbureau Rivierpark Maasvallei, Stichting het Limburgs Landschap en Vereniging van Kleine Kernen Limburg.
Sjang Peters zaal
Tevens werd diezelfde middag een zaal in het museum vernoemd naar Sjang Peters, mede-oprichter en eerste conservator van het toenmalige Streekmuseum "De Schippersbeurs". Enkele van zijn kinderen hebben de opening verricht en de familie is terecht trots op dit postuum eerbetoon.
Foto boven: hier werd Henri Schepers geboren, bij de ronde boog, Op de Berg 6 in Elsloo
Woensdag 4 mei 2022 is voor zijn geboortehuis Op de Berg 6 in Elsloo, het huidige Streekmuseum, een Stolperstein gelegd voor de Elsloose verzetsheld Henri Schepers.
Henri werd in Elsloo geboren op 21 december 1914 en op 18 augustus 1944 in de val gelokt en vermoord in Meerssen. Lees zijn verhaal hieronder.
De Stolperstein werd gelegd door zijn neven Jo Schepers en Paul Wouters. Naast toespraken door burgemeester Leurs-Mordang en streekhistoricus Guus Peters, werden ook enkele muzikale intermezzo's gespeeld door familieleden.
Het is overigens de eerste en tot dusver enige Stolperstein in Elsloo. U ziet zijn Stolperstein tussen de kinderkopjes langs de gevel van het museum, ter hoogte van het QR-bordje.
Op 23 april 2022 werd bij Beekstraat 22a in Meerssen, zijn woonadres in 1944, door het plaatselijk comité ook een Stolperstein voor Henri Schepers gelegd.
Foto's Pierre Reubsaet
De initiatiefnemers Paul Wouters (links) en Jo Schepers bij de Stolperstein van hun oom Henri Schepers (Foto: Monique Reubsaet-Wouters)
Onder de vleugels van het Euroregionaal Historisch Centrum wordt al sedert 2010 hard gewerkt aan de reconstructie van de bewoning in de 18e en 19e eeuw in onze streek, waaronder het oude Elsloo. Inmiddels is Elsloo al in kaart gebracht en zichtbaar op de website www.aezel.eu
De AEZEL- website https://aezel.eu is in maart 2023 vernieuwd en verbeterd. Naast een totale software-revisie zijn de keuze- en zoekmogelijkheden nu aanzienlijk verbeterd.
AEZEL biedt ook de mogelijkheid voor bijv. heemkundeverenigingen en particulieren om zelf verzamelingen (zoals audio-, foto-, film-, schilderijen-, tijdschriften-, boeken- en museale verzamelingen) en verhalen te plaatsen.
Je kunt op twee manieren zoeken, grofweg door op de website naar Geografie te gaan en vervolgens naar Minutenplans en kies daar de woonplaats, in dit geval Elsloo. Je kunt heel gedetailleerd inzoomen en kiest bijvoorbeeld voor het pand Maasberg 4 en je kunt zien hoe de kadastrale kaart in 1817 uitzag en middels het OAT zien wie daar in vorige eeuwen gewoond heeft!
Maar je kunt ook gelijk gedetailleerd inzoomen via ZOEKEN, bijvoorbeeld "Janssen" in Elsloo en je krijgt dit resultaat >>
Van daaruit kun je in de kaart klikken op de oranje gekleurde percelen en je krijgt de eigenaar en andere details anno 1842.
Interessant dat je ook kunt zoeken op beroep en je ziet waar bijvoorbeeld "schippers" woonden.
Ter oriëntatie staat in de kaart op de achtergrond standaard een topografische kaart met de actuele wegenstructuur, waarbij je kunt constateren dat in heel veel gevallen de oude veldwegen gevolgd zijn. Overigens kun je ook een andere achtergrond kiezen, zoals bijvoorbeeld een satelietkaart.
De kaart dateert uit 1817 - klik voor vergroting - het spoorweg tracé werd er in latere jaren aan toegevoegd
Voor dit project wordt als basis uitgegaan van de eerste kadastrale kaarten die reeds in 1817 getekend zijn maar pas officieel zijn geworden in 1842.
Hierop staat iedere perceel, huis, straat, beek en poel precies uitgetekend en genummerd. Hoe de bewoning in 1842 was, is exact omschreven in de bij die tekening horende Oorspronkelijke Aanwijzende Tafels, kortweg OAT's genoemd.
In de loop van de tijd is daar natuurlijk vaak en veel veranderd. Dit is vastgelegd in Persoonlijke Kadastrale Leggers, PKL's genoemd. Hierin is opgetekend wat er met elk perceel is gebeurd in de loop van de tijd zoals; vererving, koop, verkoop, opdeling, samenvoeging, etc.. Door deze veranderingen zijn natuurlijk ook de oorspronkelijk tekeningen gewijzigd. Door in de computer deze veranderingen over te tekenen en daaraan de veranderingen van eigenaar etc. etc. te koppelen wordt zichtbaar gemaakt hoe in de loop van de tijd Elsloo van enkele straten en weinige woningen verandert in een welvarend en prachtig maasdorp.
Om dit project ook in Elsloo uit te voeren zijn de bestaande gegevens van OAT's, PKL's en Stambomen (opgebouwd uit persoonsgegeven van vroeger) ingevoerd in computerbestanden en daarna gekoppeld aan de kadastrale tekeningen. Zo is de bewoning van Elsloo in 1842 toegankelijkheid en inzichtelijk gemaakt.
OAT uit 1842
Elsloo digitaal toegankelijk
Zo zijn de gegevens van personen uit het verleden compleet beschikbaar in het “Stamboom Informatie Centrum Stein”. Ook alle OAT's zijn reeds gedigitaliseerd. Zelfs gegevens uit de tijd voor het kadaster (1757 tot 1800) zijn reeds toegankelijk gemaakt. Inmiddels zijn ook de PKL gegevens ingevoerd en de kadastrale kaarten van de jaren na 1800 ingetekend. Tientallen vrijwilligers hebben hier bijna een dagtaak aan, waaronder ook een aantal mensen uit Stein en Elsloo.
Kijk ook eens op:
> Cultuurhistorie Stein in kaart gebracht
> Historische Waardenkaart Stein
