De Vikingen

"Waar zijn de Noormannen?"
Dit is de titel van een artikel in De Limburger van 9 september 2017. Het artikel is een weergave van een onderzoek door archeoloog Leo Verhart die hierin de bewering van professor Holwerda uit 1929 dat het Noormannen-kamp Ascloha in Asselt lag onderuit haalt. Dit geeft weer ruimte om te speculeren waar het dan wel was en oude kandidaten Elsloo en Maasmechelen worden in dit verband genoemd. Hoe zit dat nu met die Noormannen en Elsloo? Uit historische bronnen is bekend dat dat rond het jaar 880 onze streken te lijden hadden van de Noormannen onder leiding van Godfried en Siegfried. Ze hadden in 881 en 882 hun winterkwartier in een kamp/vesting Aschlo of Ascloha genaamd. Andere namen voor deze plaats zijn: Asloa, Aschloa, Ashlon, Aslon, Haslou, Haslion, Haslac en Haslou.

Van hieruit werden vele plaatsen, kerken en kloosters in de omgeving geplunderd. Al in de 17e eeuw was men er van overtuigd dat met deze aanduidingen Elsloo bedoeld werd. Helaas is hier echter nooit enig archeologisch bewijs voor gevonden. In 1929 voert echter professor Holwerda op verzoek van de pastoor van Asselt een onderzoek uit en daarmee werd de basis gelegd voor een strijd tussen voor en tegenstanders van Elsloo respectievelijk Asselt. Inmiddels werd, ook door ons, aanvaard dat het een feit was dat dit Asselt is geweest. Er waren tenslotte archeologische bewijzen in Asselt gevonden. Maar inmiddels zijn deze bewijzen weerlegd, waardoor de discussie weer open is!

Wat zeggen de historische bronnen?
De historische bron waarin de ligging van het kamp wordt beschreven, is de Annales Fuldenses (de Annalen van Fulda). Hierin staat:

"De Noormannen roofden wat ze konden en legden enkele plaatsen en kerken in de as. Vervolgens keerden zij terug naar hun versterking, omringd door een wal, gelegen aan de oever van de Maas, op een plek die Ascloha wordt genoemd, 14 mijl van de Rijn."

Welke plaats ligt 14 mijl van de Rijn? Een mijl is nu 1.60 kilometer dat komt overeen met 22,4 km. Elsloo en Maasmechelen liggen echter ca . 90 km dus 55 mijl van de Rijn. Einde discussie dus. Ware het niet dat er in de middeleeuwen andere waarden bestonden, die regionaal sterk van elkaar konden afwijken. Nu lezen we in het boek “De Graven van Loon” van Jan Vaes dat de afstand Luik – Aken 6 mijl is. De afstand tussen de twee steden is hemelsbreed 39 km. Een middeleeuwse mijl is hier dus 6,5 kilometer. Hemelsbreed ligt Maasmechelen / Elsloo omgerekend dus 14 middeleeuwse mijlen van de Rijn !!!!

De naam Elsloo
Dan hebben we nog de naam "Elsloo". De meest gepubliceerde betrouwbare melding van Elsloo stamt uit 1111 en dan wordt het dorp Eleslo genoemd. Maar dat is niet de oudste vermelding. Die stamt uit 1108 als in een Luikse akte Arnold
van Elsloo wordt genoemd. Nader onderzoek leert ons echter dat hij in de akte zelf (archiefnaam: Akte Arnulfus van Elsloo 1108) staat als getuige: Arnulfus de Hesloes. De naam Hesloes lijkt veel op andere historische benamingen van Ascloha, zoals Haslon of Haslou. Dit versterkt de theorie dat Elsloo mogelijk het historische Ascloha was. Maar als Elsloo inderdaad Ascloha is, waar moeten we dan in Elsloo gaan zoeken naar het befaamde kamp van de Vikingen?

Aelse
De naamkundige Bas Kloens uit Dordrecht geeft de volgende verklaring voor de herkomst van Elsloo aan de Maas: Aseloha, oude naam voor Elsloo aan de Maas (voorheen ook Helsloes) was in oorsprong Aelseloha = Else – loha.
De naam is een samenstelling van "helle" voor waterstroom en "loha" wat afkomstig is van het Germaanse "lauhaz" waarmee een open plek in een bos of bosje op hoge zandgrond bedoeld wordt. Onze omgeving kent geen hoge zandgronden. Ook een vaak gehoorde associatie met de boomsoort "els"  is te kort door de bocht.
Bijzonder hierin is de vermelding van Aelseloha, omdat de lokale dialectnaam Aelse hierin nog steeds voorkomt. Dit bevestigt onze stelling dat de dialectnaam niet mag ontbreken in de naamverklaring van Elsloo. Als Elsloo ononderbroken bewoond is is geweest, zal de oorspronkelijke naam ook steeds door de inwoners zijn overgeleverd. Het is ondenkbaar dat men zelf plotseling de naam zou veranderen; dit kan echter wel zijn gebeurd door schrijvers die een eigen interpretatie gaven van wat zij hoorden. "Loha" is in dat geval uit de naam vervallen.

Wat was Ascloha?
Ascloa, Ascloha, Aschlo, Asclon, Aelseloha, Haslon, Hasloa, Haslou, Hesloes, Eleslo… Aelse/Elsloo.

Elsloo zou rond het jaar 900 een kroondomein geweest zijn (een landgoed waarvan de opbrengst bedoeld was voor het onderhoud van de hofhouding van de koning of keizer). Boorsem, Kotem en Stein zouden hiervan deel hebben uitgemaakt. De beemden onder Vucht (nu langs de Belgische maasoever, deelgemeente van Maasmechelen) behoorden overigens ook tot Elsloo. De Maas liep dus niet langs, maar door het gebied van het middeleeuwse Elsloo. Dit vergroot het zoekgebied aanzienlijk. Vandaar dat ook van Belgische zijde nabij Maasmechelen naar de mogelijke kampplaats wordt gezocht.

Geschiedenis der keizerlijk baronie Boorsem: R. Verbois / M. Maessen
Boorsem (incl Kotem, De Hal, Geneuth) bleef ondanks alle maasverplaatsingen deel uitmaken van het grondgebied Stein-Elsloo . De Heerlijkheden Stein-Elsloo vormden oorspronkelijk een Karolingisch kroondomein. Dit blijkt uit 'n vermelding van enkele heerlijkheden en villa's in de tekst van het charter van koning Arnold van Lotharingen gegeven de 13 juni 888.

De bijl van Elsloo, uit de collectie van De Vondst

De bijl van Elsloo
In 2020 werd nabij Elsloo een Vikingbijl gevonden, hetgeen een tastbaar bewijs is van de aanwezigheid van de Vikingen in het gebied Stein/Maasmechelen. Dit betekent echter niet direct een koppeling met het lang gezochte Vikingkamp, maar wel met een andere gezochte plaats van belang: de locatie van de veldslag op 26 juni 891 tussen de Franken en de Vikingen aan het riviertje de Geul. Wij denken, gezien de grote hoeveelheid gevonden wapens in 2020 bij de ontgrindingen in het gebied tussen Elsloo en Geulle, dat deze slag in de buurt van Kotem/Elsloo heeft plaatsgevonden.

De beschrijvingen van deze slag, voor zover betrouwbaar, geven enkele details om over na te denken. De Franken rukten op vanuit Maastricht en stuitten in een dorpje op de vijand. In die beschrijvingen wordt verondersteld dat dit Geulle was, maar dat hoeft niet zo te zijn. Ook kwam het grootste deel van de Vikingen terug van een plundertocht uit Aken; waarschijnlijk via het Geuldal op weg naar hun steunpunt. Als dat steunpunt zich inderdaad in het gebied Maasmechelen/Stein bevond, dan is het aannemelijk dat men in Kotem, Boorsem of zelfs Elsloo op de vijand stootte en dat de Noormannen vanuit Aken onderweg waren van hun plundertocht naar dit steunpunt.

Nu stroomt de Maas tussen Geulle en Elsloo, maar in die tijd liep hier de Geul, die mogelijk tussen Kotem en Boorsem (of noordelijker) in de Maas uitmondde. Men heeft de neiging om bij het analyseren van een vindplaats dit te koppelen aan de huidige situatie, maar men dient ook het landschap waarin de vondst gedaan is te reconstrueren. Zo moet men in Maasmechelen/Stein rekening houden met grote Maasverplaatsingen en als gevolg daarvan verschuivingen van de nederzettingen.

Niet alleen is de bijl een bewijs van de aanwezigheid van de Vikingen in ons gebied, maar ook een Odinpin die nabij Maasmechelen is gevonden. Ook zou hier sprake zijn van een niet-gedocumenteerde Viking-schildpadfibula. Inmiddels zijn er veel meer vondsten en aanwijzingen van de aanwezigheid van Vikingen in onze streek aangetroffen. De Belgische onderzoeker Bart van de Bossche heeft hierover inmiddels een publicatie gemaakt. Het is duidelijk dat de Vikingvestiging zich niet heeft beperkt tot een klein gebied, maar tot de hele streek die wij nu de Maaskant noemen, op beide oevers.

Klik op krantenartikelen om te vergroten

Klik op bovenstaand artikel uit De Limburger van 7 juli 2018 voor een leesbare pdf.

Klik op krantenartikelen om te vergroten