Staatmijn Maurits

Staatsmijn Maurits op een ansichtkaart, 1938

De Geschiedenis van Staatsmijn Maurits: De Trots van Geleen

De Staatsmijn Maurits, ooit de grootste en modernste mijn van West-Europa, was van grote invloed op de ontwikkeling van Geleen en de omliggende regio. Hoewel ze slechts iets meer dan vier decennia in gebruik was, heeft deze mijn een blijvende indruk achtergelaten op Limburg en haar inwoners. De opkomst en ondergang van deze mijn markeren een cruciale periode in de economische en sociale geschiedenis van Zuid-Limburg.

Brikkebekkers
Voor de komst van de steenkolenmijnen in Limburg verdienden veel Maaskanters hun geld met “brikke” (bakstenen) bakken in Duitsland. Voor de dorpen in de Maaskant kan men twee mijnperiodes onderscheiden. De eerste van ca 1900 tot 1926 toen men pendelde naar de oostelijke mijnstreek en de tweede die begon in 1926 met de opening van de Staatsmijn Maurits in Geleen en duurde tot 1967 toen diezelfde Maurits weer gesloten werd.
Rond 1900 trokken er mannen naar de mijnen in de “oude Mijnstreek”. De eersten trokken naar Eygelshoven, Heerlen en Alsdorf in Duitsland. Later pendelde men per spoor naar de Hendrik en Emma in Brunssum en Hoensbroek. 

Het Begin: Van Plan naar Realiteit
In 1915 werd besloten tot de aanleg van Staatsmijn Maurits, vernoemd naar prins Maurits van Oranje, met als doel de rijke steenkoollagen van de Limburgse bodem te ontginnen. De Eerste Wereldoorlog had de vraag naar kolen in heel Europa flink doen toenemen, wat de oprichting van nieuwe mijnen noodzakelijk maakte. De aanleg van de Maurits-mijn was een ambitieus project dat uiteindelijk zou uitgroeien tot een van de grootste en technologisch meest geavanceerde mijnen van het continent.

Nieuwe tijden breken aan
Op 1 januari 1926 wordt een lange periode van economische stagnatie en gebrek aan werk in de Maasvallei en Elsloo afgesloten. Het is een historische dag, een mijlpaal. De Staatsmijn Maurits in Geleen, In de volksmond “de koel”, wordt dan geopend. Na het in productie nemen van de mijn Maurits vonden veel mannen uit Elsloo hier een vaste baan als mijnwerker. Dit betekende het begin van een economische bloeiperiode voor de regio Geleen en omstreken. De kleine dorpjes rond de mijn veranderden snel in welvarende gemeenschappen. De mijn trok duizenden werknemers van binnen en buiten Limburg aan, wat zorgde voor een demografische en economische transformatie van het gebied. 

Toen in het begin van de jaren zestig het economisch tij voor de mijnbouw keerde, werd hierop geanticipeerd door de Maurits als een van de eerste de mijnen in 1967 te sluiten. Het bovengrondse bedrijf werd hierna ontmanteld. De reeds in de jaren 50 ingezette bouw van chemische bedrijven zou na de sluiting van de mijnen explosief expanderen en zich ontwikkelen tot het chemieconcern DSM.
De komst van de Staatsmijn Maurits is samen met het graven van het Julianakanaal van enorme invloed geweest op de ontwikkeling van Elsloo en de regio.

Afbeelding boven: Naar de mijn reisde men met de arbeiderstrein “’t Suschske”. In Elsloo was bij de overweg Catsop – Elsloo destijds een station waar de mijnwerkers gebruik van konden maken. De halte bestond van 1919 tot 22 mei 1937. De halte werd nog een tijd gebruikt in de 2e Wereledoolog. Het laatste jaar voor de bevrijding en zeker nog een jaar erna werden de mijnwerkers van de gewone dagdienst er mee vervoerd. Deels waren het geen personenwagons maar veewagens die van banken waren voorzien. Via Sittard reisde men dan naar de mijnen waarna men dan nog vaak een flink stuk moest lopen. Niet alleen dus een lange werktijd maar ook een lange reistijd.

Van 1900 tot 1926 maakte men bij het werken in de Oostelijke Mijnstreek lange, zware dagen vanwege de lange reistijden. Vanaf 1926 ligt de Staatsmijn Maurits om de hoek bij hun woonplaats. Er waren weliswaar busdiensten naar de Maurits maar velen gingen ook met de fiets of zelfs te voet. 

Innovatie en Groei
In de beginjaren van de mijn was de technologie nog relatief eenvoudig. Houten stutten en hakbijlen waren aanvankelijk de gereedschappen waarmee de kolen werden gedolven. Maar na de Tweede Wereldoorlog onderging de mijn een radicale modernisering. De mijn werd volledig gemechaniseerd, met onder andere het gebruik van kolenschaven, wat de productiviteit sterk deed toenemen. De mijnen van Limburg werden symbool voor vooruitgang en industrialisatie.

De periode van 1948 tot 1973 wordt vaak de "Gouden Kwart Eeuw" van Limburg genoemd. Dit was een tijd waarin de mijnwerkers hard werkten, goed betaalden en een zekere mate van welvaart genoten. De huizenbouw bloeide, de sociale voorzieningen verbeterden, en Limburg groeide uit tot een welvarend deel van Nederland.

Sluiting en Transitie naar Chemische Industrie
Ondanks de successen op technologisch vlak en de economische voorspoed, begon de mijnindustrie in de jaren 60 zware verliezen te lijden. De internationale energiebehoeften veranderden en de steenkoolmarkt stond onder druk door de opkomst van olie en gas als belangrijkere energiebronnen. Hoewel Staatsmijn Maurits zelf met verlies draaide, hield de bijbehorende chemische industrie (een cruciale tak van DSM) het bedrijf overeind.

In 1965 kondigde de Nederlandse regering een versneld afbouwplan van de steenkoolwinning aan. Staatsmijn Maurits werd in 1968 definitief gesloten, als onderdeel van deze grootschalige afbouw van de Nederlandse mijnen. DSM, het bedrijf dat de mijnen exploiteerde, veranderde zijn focus van steenkool naar chemische productie. DSM werd een chemisch bedrijf en bestaat nog onder de naam DSM Firmenich. DSM heeft de afgelopen decennia grote bedrijfsonderdelen verkocht en nieuwe - veelal chemische - bedrijven op het terrein toegelaten. Het bedrijventerrein van DSM gaat nu verder onder de naam Chemelot. 
De plek van de trotse Staatsmijn Maurits bij Geleen herinnert nauwelijks nog aan de ooit zo belangrijke mijn, de 'prins' van alle mijnen.

Erfenis van de Staatsmijn Maurits
Hoewel de mijn zelf allang verdwenen is, leeft het erfgoed van Staatsmijn Maurits nog steeds voort. Geleen en de omliggende dorpen zijn gevormd door de mijnbouwcultuur en de economische groei waarvoor de mijn zorgde. Vandaag de dag herinnert weinig nog aan de eens zo machtige mijn, behalve enkele monumenten en de industriële bedrijvigheid van Chemelot.

De Staatsmijn Maurits heeft, ondanks haar korte bestaan, een onuitwisbare stempel gedrukt op de regio. Het is een symbool van zowel de industriële kracht van het verleden als de transformatie naar een moderne, op chemie gerichte economie. De mijnen mogen dan gesloten zijn, maar hun invloed op het landschap en de mensen van Zuid-Limburg zal altijd voelbaar blijven.